Θα καταρρεύσει η τουρκική οικονομία;

Ο παγκόσμιος χρηματοοικονομικός τομέας περιμένει εναγωνίως την κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας, εδώ και πολύ καιρό. Παρ' όλο που τα στοιχεία είναι συντριπτικά και στηρίζουν χωρίς αμφιβολία την εκτίμηση, η Τουρκία περιφρονεί κάθε γνωστό νόμο των οικονομικών και συνεχίζει απτόητη. 

Δεν αδιαφορεί απλά αλλά προχωρά επιπλέον σε άκρως προκλητικές κινήσεις στην εξωτερική της πολιτική. Γεγονός το οποίο, ξεκάθαρα, υπαινίσσεται σιγουριά. Πώς εξηγείται αυτή η αντίθεση ανάμεσα στην οικονομική κατάσταση και την επεκτατική; 

Η προφανής απάντηση είναι ότι είτε υπάρχει κάποια διέξοδος για την οικονομία, η οποία όμως δεν απεικονίζεται στα θεμελιώδη της, είτε πως η σιγουριά που παρουσιάζει στην εξωτερική της πολιτική είναι επίπλαστη και, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, δεν υφίσταται. Τι από τα δύο ισχύει, λοιπόν;

Στην πραγματικότητα, η κατάσταση είναι λίγο περισσότερο περίπλοκη! 

Η Τουρκία, από τα πρώτα χρόνια της ανόδου Ερντογάν στην εξουσία, έχει σταδιακά μεταβληθεί από μία οικονομία που κινείται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, σε μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη. Όχι τυχαία, εάν αναλογιστούμε πως ο Σουλτάνος είναι οικονομολόγος και έχει εμπειρία αγορών.

Από τον Μάρτιο του 2003 και κατόπιν, με στιβαρή στρατηγική και συντονισμένες κινήσεις, αρχικά απέμπλεξε τη χώρα του από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ύστερα κατόρθωσε να την μετατρέψει από ημιαγροτική σε υπολογίσιμη βιομηχανική δύναμη. Υπολογίσιμη στον βαθμό ώστε μεγάλες ξένες εταιρείες, με σημαντικές τεχνολογίες στο χαρτοφυλάκιό τους, να επιδιώκουν να κατασκευάσουν σοβαρού μεγέθους  μονάδες παραγωγής, στο έδαφός της. Μια βιομηχανική δύναμη που, ακόμη και όταν επικρατούν αντίξοες συνθήκες στην παγκόσμια οικονομία, κατορθώνει να σημειώνει αξιοπρεπέστατους ρυθμούς ανάπτυξης. 

Το εύρος των προϊόντων που κατασκευάζονται στη γείτονα ξεκινά από τα αγροτοκτηνοτροφικά και φθάνει μέχρι τις σύγχρονες ηλεκτρονικές συσκευές και μέρη οπλικών συστημάτων. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα του "άξονα" προϊόντων της τουρκικής βιομηχανίας, υπάρχει η υφαντουργία, η αυτοκινητοβιομηχανία, οι οικιακές συσκευές κ.ά.   

Μια πορεία αυτού του είδους όμως, δύσκολα μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς να αναληφθούν σημαντικά ρίσκα και να διαπραχθούν λάθη. Πολύ δε περισσότερο όταν, ο "μαέστρος" που κινεί τα νήματα πρέπει να φροντίσει και για την αδιάλειπτη συνέχεια μιας πολιτικής καριέρας, γεμάτης με σκιές οικονομικών ατασθαλιών και σκανδάλων. Γεγονός που τον έχει αναγκάσει κατά καιρούς να πραγματοποιήσει θεαματικές στροφές σε όλο το εύρος των πολιτικών του. Με τελευταία τη μεταμόρφωσή του από θιασώτη του Κεμαλικού, λαϊκού μοντέλου διακυβέρνησης, σε λάτρη του θρησκευτικού και της Ισλαμικής Δημοκρατίας! Από την ημέρα στη νύχτα δηλαδή...

Φυσικά, από τη μία η ταχύτητα των αλλαγών και από την άλλη οι συνεχείς μεταστροφές στον πολιτικό βηματισμό του Ερντογάν, οδήγησαν στη δημιουργία λαθών και την ύπαρξη εξαιρετικά επικίνδυνων κενών στη διάρθρωση των τουρκικών οικονομικών δομών. Με σημαντικότερα αυτά που σήμερα, δίνουν στα θεμελιώδη μεγέθη της Τουρκίας, μια μορφή που δημιουργεί την εντύπωση πως η οικονομία της είναι έτοιμη να καταρρεύσει. 

Πρόκειται για ένα γιγαντιαίων διαστάσεων έλλειμμα εμπορικών συναλλαγών (το ένα από τα δίδυμα ελλείμματα που οδήγησαν την Ελλάδα στην υπερδεκαετή κρίση "των μνημονίων") και ένα βουνό υποχρεώσεων σε ξένο συνάλλαγμα. Την ίδια ώρα που η Κεντρική Τράπεζα (κατ’ εντολήν Ερντογάν βέβαια) ξοδεύει και το τελευταίο διαθέσιμο σεντ, για να στηρίζει την ισοτιμία της τουρκικής λίρας, απέναντι στο δολάριο και το ευρώ.

Σε διαφορετική περίπτωση, θα έπρεπε ν’ αυξήσει τα επιτόκια. Με συνέπεια η χώρα να βρεθεί μπροστά σε μια καταιγίδα προσωπικών και επιχειρηματικών χρεοκοπιών, η οποία πολιτικά θα ήταν απλά αβάστακτη. Οπότε έχουν κατασπαταληθεί τα, κάποτε κραταιά, συναλλαγματικά διαθέσιμα και πλέον η χώρα καταφεύγει σε διάφορα τρικ (swaps νομισμάτων με την... Ιαπωνία) και δάνεια από χώρες που τα παρέχουν με κάθε άλλο παρά οικονομικούς όρους (Κίνα έως πρόσφατα, Κατάρ κ.ο.κ.). Φυσικά αυτά δεν είναι παρά ασπιρίνες σε ασθενή με πνευμονία και έχουν πεπερασμένο χρονικό ορίζοντα βιωσιμότητας.

Παρ’ όλα αυτά κι ενώ όλοι περιμένουν την αναγγελία της προσφυγής στις "αγκάλες του ΔΝΤ", η γείτων κατορθώνει πάντα και παραμένει στην επιφάνεια. Κι όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο, η αιτία που της επιτρέπει να επιβιώνει αλώβητη, είναι η ίδια που δημιούργησε τα αίτια του προβλήματος.

Η ξέφρενη αναπτυξιακή πορεία δεν δημιούργησε μόνο προβλήματα στη μακροοικονομία. Προκάλεσε επίσης την αδυναμία προσαρμογής των κρατικών δομών, θεσμών και διαδικασιών. Γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας τεράστιας παραοικονομίας. Είτε μερικής (φοροδιαφυγή μικρομεσαίων λόγω αύξησης φορολογίας τα τελευταία χρόνια, παράνομες εισαγωγές πρώτων υλών, πώληση απομιμήσεων μαζί με γνήσια προϊόντα κ.ά.), είτε ολικής (ναρκωτικά, trafficking μεταναστών και προσφύγων, δουλεμπορία κ.ά.). 

Το μέγεθος της τουρκικής παραοικονομίας είναι εξαιρετικά δύσκολο (έως αδύνατο) να υπολογισθεί με αξιόπιστη ακρίβεια. Κάποιοι αναλυτές το υπολογίζουν λίγο μεγαλύτερο από αυτό της παραοικονομίας των ανεπτυγμένων χωρών (~30% του ΑΕΠ - μεταξύ αυτών και το ΔΝΤ) και άλλοι υπερδιπλάσιο (υπάρχουν εκτιμήσεις σοβαρών αναλυτών που μιλούν ακόμη και για 80% του ΑΕΠ). Το πραγματικό μέγεθος όμως, δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό.

Η ουσία βρίσκεται στο ότι ο Recep Tayyip Erdogan, αντιλαμβανόμενος ότι τα  τεράστια κέρδη της (ούτως ή άλλως) γιγαντιαίας παραοικονομίας, χρειάζονται "διαδρομές" για να νομιμοποιούνται, έχει φροντίσει να της παρέχει η τουρκική οικονομία, ώστε αυτά να νομιμοποιούνται μέσω αυτής και όχι μέσω άλλων τρόπων π.χ. εξωτικών φορολογικών παραδείσων κ.λπ. 

Με απλά λόγια, π.χ. τα δολάρια των Σύριων προσφύγων και των διακινητών τους, μέσω "διαδρομών" που έχει εξασφαλίσει στο εσωτερικό ο Σουλτάνος, καταλήγουν να βρίσκονται ως νομιμότατες καταθέσεις στις τουρκικές τράπεζες. Το ίδιο συμβαίνει με τα ναρκοδόλαρα της Ανατολίας (όπου υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις φυτειών λευκής παπαρούνας) κ.ο.κ. 

Το ερώτημα είναι μέχρι πότε μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση. Μέχρι πότε θα μπορεί ν’ αποφεύγει τη χρεοκοπία και την (ταπεινωτικότατη για τον Ερντογάν) προσφυγή στο ΔΝΤ η Τουρκία; Διότι ούτε η νομιμοποίηση παράνομου χρήματος μπορεί ν’ αποτελέσει μακροχρόνια και σταθερή λύση για την οικονομία μιας χώρας 85 εκατομμυρίων κατοίκων, με ΑΕΠ σε πραγματικές τιμές περί το $1 τρις δολάρια ("περί το" διότι και ο πραγματικός πληθωρισμός στην Τουρκία, είναι μία ακόμη πονεμένη, οικονομική ιστορία της). 

Υπάρχουν σοβαρές και αξιόλογες πληροφορίες πως οι σχετικές επαφές στην Ουάσιγκτον έχουν ήδη πραγματοποιηθεί και ολοκληρωθεί, αλλά η απάντηση στο ερώτημα του χρόνου, είναι άγνωστη και πρακτικά αδύνατο να προσδιοριστεί. Με δεδομένες τις στενότατες οικονομικές σχέσεις των οικογενειών Trump και Erdogan πάντως, δεν θα πρέπει ν’ αναμένεται πριν την λήξη της θητείας του Αμερικανού προέδρου, τον Ιανουάριο του 2021.

Ας το έχουν υπόψη τους όσοι σχεδιάζουν στρατηγικές αντιμετώπισης της τουρκικής προκλητικότητας, αλλά μόνο ως μία μεταβλητή του προβλήματος. Οποιαδήποτε προσπάθεια ακριβέστερης χρονικά εκτίμησης θα ήταν όχι απλά, παρακινδυνευμένη, αλλά έως και ανόητη!

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr 

Τίποτα από τα ανωτέρω, δεν αποτελεί προτροπή ή σύσταση για αγορά, πώληση ή οποιαδήποτε πράξη ή συμμετοχή σε πράξεις επί μετοχών, ομολόγων και λοιπών χρηματοοικονομικών προϊόντων και υπηρεσιών.